Με αυτό το σχόλιο κάποια συμπληρωματικά των ήδη γνωστών στοιχείων για την Μικρή Σπηλιά. Πρώτα κάποιες φωτογραφίες από εορτασμούς στην Σπηλιά.
Η πρώτη είναι του 1930, μάλλον στην Σωτήρα.
Η δεύτερη του 1964 του Στέφου. Για την Μικρή Σπηλιά τώρα πρώτα να γράψω ότι εκδοχή που έχουν γράψει πολλοί ότι δηλαδή προήλθε, μαζί με την Μεγάλη, από πτώση 
Μετεωρίτη που χωρίστηκε στα δύο, δεν ευσταθεί. Γιατί απλούστατα μια τέτοια διαδικασία αφήνει και πολλά άλλα ίχνη που εν προκειμένω απουσιάζουν. Απλά πρόκειται για καθίζηση, άποψη για την οποία συνηγορούν και μία σειρά άλλα πράγματα π.χ. οι γεωτρήσεις, οι άλλες δύο μικρότερες στις γκράβες, φωτό, αλλά όχι μόνο. Στο χωριό πάντως δεν υπάρχει κάτι, έστω ως παράδοση, σχετικά με το πότε και πως δημιουργήθηκαν αυτές οι Σπηλιές. Να προσθέσω ότι παλιά, μέχρι και δεκαετία του ’60 δηλαδή, με δύο μεγάλα ‘χαντάκια’ τα νερά της βροχής το χωριό τα έδιωχνε, άλλα προς την Μικρή Σπηλιά και άλλα ανατολικά.
Η πρώτη φωτογραφία δείχνει το χαντάκι που οδηγούσε τα νερά στην Μικρή Σπηλιά.
Το χαντάκι ανατολικά του χωριού, ξεκινούσε από την στροφή της Λυγερής, πήγαινε νοτιοανατολικά, σήμερα έχει γίνει δρόμος. Με αυτό τον τρόπο τα πολλά νερά της βροχής δεν έπεφταν μέσα στο χωριό. Και μειωνόταν η πιθανότητα πλημύρας. Φυσικά τα νερά που έπεφταν στην Μικρή Σπηλιά, ‘χάνονταν’ σε λίγες ώρες.
Για τον Αγιο Γιώργη τώρα έχουν γραφεί πολλά. Τα συνοψίζει πολύ καλά η Μαρία Γ. Βελιώτη στο φυλλάδιο που εξέδωσε η Κοινότητα Διδύμων. Από την πλευρά μου κάποια συμπληρωματικά στοιχεία. Και όταν λέμε συμπληρωματικά, για να μην υπάρχουν παρανοήσεις, εννοούμε πράγματα γνωστά στο χωριό αλλά που τουλάχιστον εγώ δεν τα βλέπω γραμμένα. Πρώτα για το Νερό στην εκκλησία του Αγιο Γιώργη. Μπαίνοντας στην εκκλησία, αμέσως δεξιά υπάρχει μία γούρνα που, ανάλογα με την εποχή, είχε νερό. Στην πρώτη φωτογραφία, που είναι τραβηγμένη από το εσωτερικό της εκκλησίας, φαίνεται στην πόρτα αριστερά.
Στην δεύτερη πιο κοντινή άποψη, την Μεγάλη Τετάρτη.
Το μάζευε σταγόνα – σταγόνα από νερό που έσταζε από μία άκρη του βράχου, ακριβώς από πάνω. Και από όσο ξέρω είναι το μόνο τέτοιο σημείο στην σπηλιά. Αν κάνω λάθος, ας με διορθώσει κάποιος. Εκεί, πάντα περιποιημένο και καθαρό, υπήρχε και κύπελλο για να πίνουν οι προσκυνητές. Εμείς βέβαια πιτσιρίκια δεν πίναμε από με το κύπελλο. Μας είχαν φοβίσει! Παίρναμε ένα φύλλο από μποτσίκι, αγριοκρεμμύδα την λένε αλλού αλλά η αναζήτηση στο διαδίκτυο ως μποτσίκι δίνει πολλά αποτελέσματα, το κάναμε ‘χωνάκι’ το στερεώναμε στο πλάι με ένα ξυλάκι, και είχαμε το δικό μας κύπελλο. Με τον ίδιο τρόπο πίναμε νερό και από τα σπιθάρια.
Μεγάλη Τετάρτη που πέρασα από εκεί δεν υπήρχε νερό στην γούρνα αλλά ούτε οι από πάνω άκρες των βράχων ήταν έστω υγρές. Και ο φετινός χειμώνας είχε βροχές.
Το άλλο σημείο στο οποίο θέλω να αναφερθώ είναι η δεξαμενή. Βρίσκεται ακριβώς μπροστά στο ιερό του Αγιο Γιώργη.
Για την κατάσταση της δεν θα γράψω τίποτα, μιλάνε οι φωτογραφίες. Την Μεγάλη Τετάρτη και αυτές. Να επισημάνω όμως ότι στην τρίτη φωτογραφία είναι ο χώρος μπροστά από το πηγάδι. Κατά την άποψή μου πρέπει να υπάρχουν και άλλα τέτοιες δεξαμενές εκεί οι οποίες δεν έχουν ‘ανοιχτεί’.
Για την δεξαμενή αυτή ο Βασίλης Γκάτσος γράφει στο βιβλίο του ‘Η των Ερμιονέων Πόλις’ και εξετάζει διάφορες εκδοχές.
Για το Ασκηταριό τώρα για το οποίο δεν έχω δει να γράφει κανένας. Το έχω σημειώσει με Α στην πρώτη φωτογραφία.
Οι επόμενες δύο φωτογραφίες δείχνουν και πάλι το Ασκηταριό με λήψη ακριβώς από κάτω. Η εντύπωσή μου είναι ότι η εσοχή αυτή έχει φτιαχτεί από ανθρώπινο χέρι.
Το πρωτάκουσα από τον πατέρα μου που μιλούσε και για Ασκητική ζωή στην Μικρή Σπηλιά. Κάποια στιγμή ελπίζω να βρω κάτι παραπάνω στα γραπτά του και να το αναρτήσω.
Απλή σκέψη βέβαια, αλλά για να γίνουν αυτά τα πράγματα εκεί, πριν το 1486, που επισκέφθηκε την εκκλησία ο Δημήτριος Παλαιολόγος, δηλαδή οι δύο είσοδοι με όσο σκάψιμο χρειάστηκε, δύσκολο και πολύ, να χτιστεί η εκκλησία, οι σκάλες, το πέτρινο τοιχίο στην αυλή του Αγιο Γιώργη, η εκκλησία του Αγιο Γιώργη, να κατέβουν όλες οι πέτρες και τα άλλα υλικά στην Σπηλιά, το σκάψιμο της Αγια Σωτήρας, παραπέμπει σε φθηνή ή ανέξοδη εργασία. Δεν νομίζω να πλήρωσε κάποιος κάποιους να τα φτιάξουν. Πιθανότερη εκδοχή, κατ’ εμέ, είναι να έγιναν από μοναχούς. Ασκητές ή μη. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η Μονή Αυγού είχε στην ιδιοκτησία της όλη την Πελεή, την Βουρλιά και ενδεχομένως να είχε στην δικαιοδοσία της κάποια στιγμή και την Σπηλιά. Και εδώ να συμπληρώσω για τους νεώτερους Διδυμιώτες, ότι όλη η Πελεή και όλη η Βουρλιά κάπου στην δεκαετία του ’30, μοιράστηκε σε ακτήμονες Διδυμιώτες. Ετσι προέκυψε ο οικισμός της Πελεής. Και για να γίνει αυτό, να μην περάσει δηλαδή η περιουσία της διαλυμένης μονής σε χέρια λίγων επιτηδείων, δόθηκαν μεγάλες πολιτικές μάχες. Αλλά αυτά κάποια άλλη φορά.
Στο Ασκηταριό είναι σχετικά δύσκολο να ανέβει κανείς. Ακόμη και αν βρεθεί τόσο μεγάλη σκάλα, είναι πρόβλημα ακόμη και να την κατεβάσεις στην Σπηλιά. Θέλω να ελπίζω ότι οι οικοδόμοι του χωριού θα βρουν τρόπο να φθάσουν με ασφάλεια εκεί πάνω.
Τα γράφω αυτά γιατί η άποψή μου είναι ότι κάποιος πρέπει να ρίξει μια ματιά εκεί πάνω. Να δούμε τι είναι, τι δεν είναι, πόσο βάθος έχει, αν θα μπορούσε να φιλοξενήσει Ασκητική ζωή, κανένα εύρημα, τέτοια. Να ξεκαθαρίσει δηλαδή, τι είναι και τι δεν είναι.
Πάντα βέβαια με την συνεργασία των αρμοδίων που εν προκειμένω, από όσο γνωρίζω, είναι η αρμόδια για τα Βυζαντινά Υπηρεσία, στο Αργος.
Και θα κλείσω αυτό το σχόλιο με μια αναφορά στην αξιοποίηση της Μικρής Σπηλιάς. Πολλά έχουν ειπωθεί, χρόνια τώρα, δεν θα τα γράψω. Πάντως θα ήταν χρήσιμο αν ο Δήμος δημοσιοποιούσε το πρόγραμμα του Σφυρί σχετικά με την διαδρομή Αυγό – Σπηλιές – Σαλάντι – Φράγκθι …
Η άποψή μου είναι να την αφήσουμε ήσυχη, όπως είναι, χωρίς καμία απολύτως παρέμβαση. Οι μόνες ‘παρεμβάσεις’ που θα έβλεπα είναι:
Η μία για να διευκολύνει την ολική κυκλική περιήγηση. Από τον Αγιο Γιώργη είναι δύσκολο να προχωρήσει κανένας ανατολικά και να πάει στην Αγια Σωτήρα.
Οι παραπάνω φωτογραφίες δείχνουν το μονοπάτι που ξεκινά από την βόρεια μεριά του Αγιο Γιώργη και πάει στην Αγια Σωτήρα, από την ανατολική μεριά της Σπηλιάς. Οι επόμενες δείχνουν το ίδιο μονοπάτι με λήψη από την ‘απέναντι’ μεριά.
Είναι προφανές ότι είναι δύσκολο, αν όχι και επικίνδυνο. Και η μόνη ‘παρέμβαση’ που θα έλυνε το πρόβλημα θα ήταν να μπουν κάποιες ‘πέτρες’ στην θέση τους, με ξερολιθιά δηλαδή να σταθεροποιηθούν τα σκαλοπάτια, σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον.
Επίσης και σε άλλα σημεία, όπως π.χ. αυτό της φωτογραφίας, είναι απαραίτητες κάποιες τέτοιες μικροεπεμβάσεις, μην κατρακυλήσει κανένας. Στόχος είναι το μονοπάτι από το οποίο κάνει κανένας τον γύρο στης Σπηλιάς, να είναι βατό και ασφαλές. Ακόμη, οι σκάλες έχουν ‘ξεκολλήσει’ από το πλευρικό τοίχωμα. Κάτι πρέπει να γίνει και εκεί. Η άλλη έχει να κάνει με το μονοπάτι που ξεκινά από εκεί που τελειώνουν οι σκάλες, λίγα μέτρα δυτικότερα, κατεβαίνει στον πυθμένα της Σπηλιάς και μετά βγάζει στην Σωτήρα. Αλλά και για αυτό, απλό καθάρισμα, άντε καμία μικρή μετακίνηση καμίας πέτρας.
Για την Σωτήρα δεν γνωρίζω τίποτα παραπάνω από όσα είναι γραμμένα.
Να επισημάνω όμως ότι στην εκκλησιαστική απογραφή των Ενετών το 1696, το κείμενο που είναι στην προμετωπίδα αυτού του blog, αντιγραφή από εδώ, από όπου και ο τίτλος, αναφέρονται μόνο τρία ξωκλήσια. Αγιο Γιώργης, Παναγία και Αγία Μαρίνα. Αυτό σημαίνει ότι τα άλλα δύο παλαιά που βρίσκονται στην λεκάνη των Διδύμων, Αγια Σωτήρα και Αγία Κυριακή, φτιάχτηκαν αργότερα. Ο Αγιο Φανούρης φτιάχτηκε στις μέρες μου. Η μητέρα μου όμως μου είχε πει, λίγο πριν ‘φύγει’, ότι η ανέγερση της εκκλησίας ξεκίνησε σε άλλο σημείο, κάπου στην μικρή κούλμπα. Το έχω σημειώσει με Σ στην εικόνα. Και ότι μικρή είχε δει απομεινάρια από θεμέλια ή κάτι τέτοιο. Οι εργαζόμενοι όμως άφηναν το βράδυ εκεί τα εργαλεία αλλά το πρωί τα έβρισκαν στο σημείο που είναι σήμερα το ξωκλήσι. Αυτό θεωρήθηκε ως σημάδι ότι εκεί έπρεπε να φτιαχτεί η εκκλησία, όπως και φτιάχτηκε.
Την ιστορία αυτή δεν την έχω ακούσει από άλλη πηγή. Τολμώ όμως και την γράφω ελπίζοντας ότι κάποιος άλλος θα γνωρίζει κάτι παραπάνω και θα το δημοσιοποιήσει.
Τα πεύκα στην Μικρή Σπηλιά, όπως και τα δύο κυπαρίσσια κάτω στον Αγιο Γιώργη, φυτεύτηκαν το 1978. Από τον Μορφωτικό Σύλλογο Διδύμων.
Είχα συμμετοχή και από τότε με βασανίζει ένα ερώτημα. Αφού τα φυτέψαμε μας είπαν ότι πιθανόν οι ρίζες των πεύκων να ‘ξεκολλήσουν’ μεγάλα κομμάτια από τα τοιχώματα της Σπηλιάς και να την καταστρέψουν. Οι ειδικοί που ρωτήσαμε τότε δεν μας έδωσαν καθαρή απάντηση.
Καλό θα ήταν να το διευκρινίσει τώρα η Δημοτική αρχή.
Δεν πρέπει μια κατά τα άλλα καλοπροαίρετη προσπάθεια να καταλήξει στην καταστροφή της Σπηλιάς.
Ένα ακόμη ενδιαφέρον σημείο είναι αυτό που ‘βλέπει’ ένας Γεωλόγος στην Σπηλιά. Καθαρά από Γεωλογική - Γεωφυσική άποψη. Και θα ήταν καλό να είχαμε ένα κείμενο με αυτή την αναφορά. Πιστεύω ότι θα έχει ενδιαφέρον.
Και να κλείσω με την ‘κορώνα’ μου.
Τουλίπες και Σπηλιές είναι θέματα τα οποία πρέπει να τα προσέξει το χωριό. Φυσικά υπάρχουν και άλλα, στα οποία θα αναφερθώ.
Για την Τουλίπα, καλό θα ήταν να μπει οριστικά στο περιθώριο η ανταλλαγή ‘έξυπνων’ επιστολών, μαζί με τους συντάκτες, τις λογικές και τις πρακτικές τους. Και να κοιτάξουμε όλοι να σώσουμε την Τουλίπα.
Την Τουλίπα, όχι την γιορτή. Γιατί οι Τουλίπες ήδη σπανίζουν! Δεν ξέρω αν αυτό συμβαίνει από υπερβολική βόσκηση, από φυτοφάρμακα, από κλιματική αλλαγή, ή κάτι άλλο. Μια μελέτη σαν αυτές που έχω γράψει θα βοηθούσε. Διαφορετικά θα χάσουμε την Τουλίπα και θα μας μείνουν οι … επιστολές.
Και η μόνη λύση είναι η δημιουργία Πάρκου Άγριας Τουλίπας. Αν υπάρχει ακόμη δυνατότητα.
Και ως χωριό έχουμε πολύ δουλειά. Πέρα από το Σαλάντι, το Κεδροδάσος, έχουμε τις υπόγειες στοές που τις σκεπάσαμε και τις ξεχάσαμε, τους Ναούς που αναφέρει ο Παυσανίας, τους Σταλακτίτες στα Διδυμιώτικα Βουνά, ναι Σταλακτίτες, κ.α. σιγά – σιγά.
Περιθώρια για ‘εξυπνάδες’, δεν υπάρχουν.
Οσο για την Σπηλιά, όσα έγραψα, μαζί με όσα είναι ήδη γραμμένα, ‘επενδύουν’ αυτό το μνημείο. Το οποίο φυσικά θέλει την φροντίδα μας ΟΛΟ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ και όχι την παραμονή του Αγιο Γιώργη και της Σωτήρας. Όσες φορές πάω εκεί, και δεν είναι λίγες, πάντα βρίσκω αυτοκίνητα επισκεπτών!
Και φυσικά δεν πρέπει να δίνουμε δικαίωμα για σχόλια όπως αυτό. Κάποια στιγμή θα γράψω και για την Μεγάλη Σπηλιά. Αν και θα ήταν πολύ πιο σωστό να το έκανε κάποιο νέο παιδί. Όσα γνωρίζω θα είναι στην διάθεσή του.
